Ontwikkeling van 14 woningen in CPO-project

Van kas tot ThermoHout

Op het terrein van de voormalige Utrechtse veemarkthal verrijst als onderdeel van grootschalige nieuwbouw het project Het Kashuis. Veertien duurzame woningen die in collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO) worden gebouwd. Maar anders dan de naam doet vermoeden is het niet een kas die uitstraling van de gevel bepaalt, maar Stiho’s ThermoHout. Eén van de vele bijzondere keuzes die de architect en bewoners hebben moeten maken.

We praten over alle uitdagingen, tegenvallers en mooie momenten tijdens dit ‘CPO-project in uitvoering’ met Danny van Kessel (architect bij cc-studio), Wilgo van ’t Bosch (projectleider bij aannemer Van Bekkum), Corstiaan van Meijeren (werkvoorbereider bij Van Bekkum), Mark Ham (uitvoerder bij Van Bekkum) en Stiho-collega én toekomstig bewoner Erik Helfferich.

Duurzaam wonen

Bij de nieuwbouwontwikkeling van het voormalige veermarkthalterrein is in 2008 het noordwestelijke deel aangewezen voor CPO: woningen die zonder projectontwikkelaar door de toekomstige bewoners zelf worden ontwikkeld. Al snel ontstond het plan voor duurzame woningen in een kas. In 2014 is dat plan verder ontwikkeld, maar moest de kas om financiële redenen worden losgelaten. Werk aan de winkel dus. Erik: “We hebben daarna eerst gekeken naar een oplossing met een halve kas, maar ook dat was nog te duur. Dat was de eerste crisis in de bewonersvereniging; we moesten terug naar de tekentafel.” Architect Danny van Kessel vond de oplossing in gevels die aan de straatkant in stuc zijn uitgevoerd, met een overgang naar ThermoHout aan de zijde van de binnenplaats.

ThermoHout als oplossing

ThermoHout is een typisch voorbeeld van ‘best of both worlds’: snelgroeiend, lage transportkosten door de Scandinavische herkomst, FSC®-gecertificeerd en zowel in verwerking als ecologisch ontzettend duurzaam door thermische modificatie. Danny: “ThermoHout is ideaal voor deze toepassing. Eenvoudig te verwerken en licht. Veel houtsoorten worden ‘verpest’ door allerlei chemicaliën om het te verduurzamen. Dat dit hout thermisch is gemodificeerd, maakt het zo interessant en aantrekkelijk.”

Advies op maat

Mede dankzij het advies van Stiho is de uiteindelijke houten gevel tot stand gekomen. Na de brand in de Londense Greenfell Tower werd het eerste gevelontwerp van ThermoHout nog eens nauwkeurig onder de loep genomen en niet goed genoeg bevonden. Danny: “De vergunning was al binnen en de ruwbouw stond al. We dachten dat we er waren. Toen kwam dat telefoontje van de brandweer…” Op aanraden van Stiho is daarna de switch gemaakt van een open naar een gesloten gevelbekleding.


Stiho nam de uitdaging aan om binnen de prijsstelling, binnen de bestaande detaillering en met het beschikbare hout een oplossing te vinden die aan de complexe regelgeving voldoet en niet te veel veranderde aan de uitstraling van de gevel. Dat is gelukt door het profiel, de oppervlaktebewerking en de houtmaten aan te passen. De achterkant van het hout is minder glad geschaafd en met een speciaal zelfontwikkeld profiel is al het hout in de eigen machinale verwerkt. Een proces dat door de minimale veerkracht van het hout uiterst nauwkeurig kwam.


Danny: “Dit was voor alle betrokkenen de eerste keer dat we dit deden, maar het resultaat mag er zijn! De samenwerking in dit proces was heel constructief. Je hoopt op een partij als Stiho die op deze manier adviseert, maar in de praktijk tref je die helaas niet altijd. Niet iedereen in de bouw heeft dat ‘wij-gevoel’, terwijl dat het werk zo mooi maakt.”

“Nu komt het goed”

Aannemer Van Bekkum blijft nuchter onder alle veranderingen die het project gaandeweg heeft doorstaan. Wilgo: “Voor de uitvoering vallen de consequenties wel mee. De voorbereiding had een grotere impact, omdat we moesten blijven rekenen en uitzoeken. Maar nu we aan het bouwen zijn, komt het allemaal wel goed.” Uitvoerder Mark Ham heeft dan ook heel wat uitdagingen getackeld: “We werken aan een project, maar wel met 14 individuele, unieke woningen. Het lijkt allemaal hetzelfde, maar iedere woning is in ieder detail anders. De kozijnen bijvoorbeeld: soms half gevelstuc, verschillende neggematen, andere geluidswerendheid in glas, wel of geen roosters en dagkanten…” Voor Corstiaan een mooi leerproces: “Dit was mijn eerste project ooit als werkvoorbereider. Maar wel één waarin alle het mogelijke is gebeurd volgens mij!”


Wilgo en Erik vertellen samen hoe Van Bekkum deze opdracht een aantal jaar geleden – in crisistijd – heeft binnengehaald. Erik: “De oorspronkelijke aannemer ging failliet op het moment dat de aanneemovereenkomst getekend zou worden. Dat was bijna het einde van het project.” Een paar uur later vertelde Erik dit verhaal aan Stiho-collega Mark van Breukelen die hem op Van Bekkum wees. “Dezelfde dag nog zaten we aan tafel en binnen een week was alles rond!” Wilgo: “Dat was uitdaging nummer één: instappen in een project dat je zelf niet hebt voorbereid en dat zo snel mogelijk van start moet.”

CPO

CPO staat voor Collectief Particulier Opdrachtgeverschap. Bij CPO ontwikkelen de toekomstige bewoners zelf het project. Een heel andere manier van werken dus: aan tafel met CPO-bewonersvereniging in plaats van met een projectontwikkelaar. Wilgo: “We doen bij Van Bekkum veel CPO-projecten, maar het blijft bijzonder, omdat het tegelijkertijd individueel en projectmatig is.

Woningen lijken hetzelfde, maar zijn dat absoluut niet. Zo ook hier in Utrecht. De kleinste woning is 100m2 en valt nog binnen de NHG-grens, de grootste is 220m2. Dat maakt het bouwen op alle fronten uitdagend.”


OVER THERMOHOUT

Voor ThermoHout wordt hout gebruikt dat van nature een lage levensduur heeft. Door het hout door en door te verhitten – zogenaamde ‘thermische modificatie’ – wordt de levensduur verlengd en verbetert de dimensiestabiliteit. Houtsoorten die normaal alleen geschikt zijn voor binnengebruik (risicoklasse 1), kunnen dan ook onbeschut buiten worden toegepast (risicoklasse 3). En tegen een goede prijs-kwaliteitverhouding.

Brede toepassing

Naast vuren vinden ook ‘mindere’ houtsoorten uit FSC-beheerde bossen op deze manier een bredere toepassing. ThermoHout is weliswaar niet compleet vergelijkbaar met bijvoorbeeld hardhout, maar wel voor dezelfde doeleinden te gebruiken. Bijvoorbeeld voor gevels, stelkozijnen en tuinhout, maar door de hoge dimensiestabiliteit ook voor interieurbouw. Door de behandeling is het hout heel stabiel geworden, werkt het minder en heeft het een mooie bruine kleur gekregen. Onbehandeld zal het in een onbeschutte buitentoepassing vergrijzen.

Nauwkeurig proces

De verhitting waarmee ThermoHout tot stand komt is een duurzaam proces waarbij geen chemicaliën worden gebruikt, maar alleen warmte. Dat proces is vakwerk: de verhitting komt heel nauw om te voorkomen dat het hout uitzet en scheurt. Het resultaat is een zowel in toepassing als ecologisch zeer duurzame houtsoort.